آشنایی با روش چالکود

به نام خداوند باغ و کشت

روش چالکود نـوع خاصی از جایگذاری موضعی مواد غذایی کودی به منظور افزایش کارایی کوددهی برای درختان می‌باشد. به قراردادن کود در ناحیه‌ای نزدیک ریشه گیاهان (ریزوسفر) جایگذاری موضعی کود گفته می‌شود و انجام آن به خصوص برای مواد غذایی کم‌تحرک مانند فسفر و پتاسیم و عناصر ریزمغذی اهمیت دارد. در مطالعات متعددی مشاهده شده است که جایگذاری موضعی کودها موجب بهبود کارایی کوددهی، کاهش مقدار مصرف و در نهایت سبب افزایش بازده اقتصادی کوددهی می‌شود.

مزایای روش چالکود

تاثیر جایگذاری عمقی کود از دو جنبه حائز اهمیت است:
1) برهمکنش کود با خاک
2) عکس العمل گیاه

1-1- برهمکنش کود با خاک

برهمکنش کود با خاک در مورد بسیاری از عناصر مغذی مانند فسفر، کلسیم، گوگرد و عناصر ریزمغذی (بجز بور) به نحوی است که در اثر این برهمکنش، غلظت عنصر غذایی در محلول خاک و قابلیت در دسترس بودن آن برای گیاه کاهش می‌یابد. جایگذاری موضعی کود در مقایسه با پخش سطحی آن در مقادیر یکسان ، مقدار بیشتری ماده غذایی در اختیار گیاه قرار می‌دهد و کارایی کودهای جایگذاری شده نسبت به همان مقدار کود که در سطح خاک پخش می گردد، بیشتر است. در این حالت غلظت عناصر مغذی بیشتر از حالتی است که این کود با تمامی خاک مخلوط شود.

جایگذاری موضعی بیشتر در خاک‌هایی مطرح است که خاک قابلیت بالایی در تثبیت عناصر غذایی موجود در یک کود را داشته باشد؛ در این حالت مقدار زیادی از کود در خاک تثبیت شده و گیاه از مصرف کود بهره چندانی نمی‌برد. در چنین مواقعی باید مقدار کود مصرفی را افزایش داد تا مقادیر مورد نیاز مواد مغذی در اختیار گیاه قرار گیرد. از آنجا که چنین کاری از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست، خاکشناسان مصرف موضعی کود به صورت چالکود را در باغات میوه توصیه می‌کنند.

از سوی دیگر خاکهای ایران عمدتاً آهکی (درصد کربنات کلسیم معادل، بیش از 10 درصد)، قلیایی  (pH 2/8 تا 8/7) و دارای مواد آلی پایین (کمتر از یک درصد) می‌باشند. وجود کربنات کلسیم در خاک از طریق انحلال در آب و تولید بی‌کربنات سبب افزایش pH میگردد.  به دلیل حضور آهک فعال در خاک‌های آهکی و همچنین بیشبود یون بی‌کربنات در آب‌های آبیاری، بسیاری از عناصر مغذی مخصوصا فسفر و عناصر ریزمغذی تثبیت شده و فراهمی آنها کاهش می‌یابد. چاله های پر شده با مواد آلی و کودهای شیمیایی، مکانهای فاقد آهک و مناسبی برای عملکرد مطلوب ریشه‌ها می‌باشند و ریشه‌ها به راحتی می‌توانند در این محل ها رشد کرده و مواد غذایی مورد نیاز خود را بدون مزاحمت آهک و سایر عوامل مزاحم جذب نمایند.

توصیه می‌شود کودهای شیمیایی مورد نیاز درخت را با سه تا پنج برابر حجمی کود حیوانی مخلوط کرده و در محل چالکود قرار دهند. مواد آلی از واکنش‌هایی که منجر به تثبیت عناصر غذایی در خاک می‌شوند جلوگیری کرده و باعث کاهش تثبیت عناصر مغذی در خاک می‌شوند. بنابرین کودهای شیمیایی به کار برده شده، قابلیت جذب بیشتری برای گیاه دارند. به عنوان مثال کود سولفات آهن در خاک رسوب و آهن آن تا حد زیادی برای گیاه غیر قابل جذب می‌شود، اما در مجاورت ماده آلی، واکنشهای شیمایی به گونه دیگری رقم خورده و گیاه به صورت بهتری از آهن بهره‌مند می‌شود. از آنجا که عناصر کم مصرف به مقدار کمی مورد نیاز گیاه می‌باشند، در صورت استفاده از روش چالکود، همین حجم محدود اما مناسب از نظر شرایط جذب عناصر غذایی، در بسیاری از موارد می‌تواند قسمت عمده‌ای از نیاز درخت به عناصر ریزمغذی را مرتفع نماید.

باغداران به منظور اختلاط کود با خاک، از بین بردن علفهای هرز و منتقل کردن کودهای شیمیایی به لایه های پایینی خاک و مجاورت ریشه، اقدام به پابیل کردن (شخم زدن) پای درختان می‌کنند. این کار منجر به وارد شدن صدمه به ریشه‌های درخت و ناپایدار شدن خاکدانه‌ها می‌شود و علاوه بر این از پر هزینه‌ترین عملیات رایج در باغداری سنتی می‌باشد. روش چالکود مشکل علفهای هرز را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. کود دامی که منبع عمده بذر علفهای هرز می‌باشد، به صورت یک توده در چاله قرار گرفته ولی فضای داخل چالکود محیط مناسبی برای رشد علفهای هرز نمی‌باشد. از آنجا که حفر چند چاله پیرامون یک درخت هزینه بسیار کمتری نسبت به پابیل کردن کل پیرامون درخت دارد و برای چندین سال نیز کافی می‌باشد، هزینه‌های باغ نیز به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

1-2- عکس العمل گیاه

روش‌های جایگذاری کود از جمله روش چالکود، رشد ریشه و تراکم آن را در محل چالکود افزایش می‌دهند و بدین ترتیب تماس ریشه با کودها بیشتر می‌شود. از آنجا که درخت، گیاهی دائمی است، هر سال تراکم ریشه در حوالی منطقه چالکود بیش از پیش افزایش یافته و سطح تماس ریشه با این منطقه غنی از کود افزایش می‌یابد، بدین ترتیب کارائی مصرف کود افزایش و مقدار مصرف کود در هکتار کاهش می‌یابد.

وش چالکود مزیت دیگری نیز در خاکهای رسی و با بافت سنگین دارد، این خاکها پس از آبیاری طولانی مدت تهویه ضعیفی داشته و فاقد اکسیژن کافی برای ریشه ها می‌باشند ولی در صورت استفاده از روش چالکود، محدوده چالکود به صورت موضعی تهویه خوبی خواهد داشت و نیاز های ریشه را تامین خواهد کرد.

روش انجام چالکود در باغات میوه

محل حفر چاله

چاله‌ها بایستی در یک سوم قسمت انتهایی سایه انداز درختان حفر شوند. علت حفر چاله‌ها در قسمت انتهایی سایه‌انداز درخت این است که اکثر ریشه‌های جوان و فعال در این ناحیه حضور دارند. درضمن حفر چاله در این منطقه به ریشه‌های اصلی و قطور درخت صدمه ای وارد نمی‌کند. نکته دیگری که حتما باید مد نظر قرار گیرد این است که محل چاله باید در جایی باشد که آب آبیاری حتماً به طریقی آن را خیس نماید.

تعداد چاله

تعداد چاله بسته به سن و بزرگی درخت تعداد چاله‌ها متفاوت می‌تواند باشد. اگر تعداد چاله‌ها کم در نظر گرفته شود، ریشه درختان با مواد مغذی تماس کافی نخواهند داشت و اثر بخشی روش کامل نخواهد بود. از سوی دیگر افزایش تعداد چاله‌ها نیز هزینه‌بر بوده و صرفه اقتصادی نخواهد داشت. به طور کلی برای درختان بارده با بیش از ده سال سن، 4-2 چاله می‌تواند کافی باشد. برخی منابع تا 6 چاله را نیز توصیه می‌کنند. در باغ‌های پرتراکم می‌توان چاله‌های مشترک بین درختان مجاور در نظر گرفت.

قطر چاله

در باغ‌های سنتی که حفر چاله با وسایل معمول مثل بیل و کلنگ انجام می‌شود قطر چاله‌ها بین 50-30 سانتی‌متر خواهد بود. در صورتی که از تجیزات مکانیزه مثل مته پشت تراکتوری استفاده شود، بسته به آنکه از چه وسیله ای استفاده شود قطر چاله‌ها متفاوت خواهد بود به عنوان مثال قطر چاله‌ای که توسط مته پشت تراکتوری کنده می‌شود حدود 35 سانتی‌متر است.

عمق چاله

عمق چاله بستگی به عمق پراکنش ریشه‌ درختان دارد. در منابع معتبر معمولاً عمق‌های 60-40 سانتیمتری توصیه شده است. بهتر است هنگام حفر چاله‌ها در باغ، باغدار عمقی را که ریشه‌های درختان تراکم بیشتری را دارند برای انجام چالکود تعیین کرده و چاله‌ها را به همان عمق حفر نمایند، چرا که بسته به شرایط و ویژگی‌های درختان و خاک منطقه این عمق می‌تواند متفاوت باشد.

نحوه پر کردن چاله‌ها

کود دامی کاملا پوسیده شده را به میزان 5 برابر حجمی مجموعه کودهای شیمیایی توصیه شده برای مصرف خاکی کل باغ تهیه و با کودهای مذکور کاملا مخلوط شود. توده حاصله را به تعداد چاله‌های حفر شده تقسیم کرده و هر قسمت در یکی از چاله‌ها قرار داده شود. می‌توان با لگدکوب کردن تا حدی مخلوط داخل چاله را تا حدی فشرده کرد. روی مخلوط مذکور با کود دامی خالص به ضخامت 5 سانتی متر پوشانده شود. باقی چاله با خاک باغ پر شود.
هنگام پر کردن چاله‌ها باید دقت کرد که از ورود خاک به درون چاله‌ها و اختلاط خاک با مخلوط کودی تهیه شده جلوگیری شود؛ وجود خاک کارایی روش چالکود را کاهش می‌دهد.

نگهداری از چاله‌ها

درصورت نگهداری مطلوب از چاله‌ها، حفر آن یک بار برای چندین سال کافی خواهد بود. نشست تدریجی توده کود در داخل چاله را می‌توان با افزودن مجدد کود دامی جبران و از پر شدن چاله به وسیله خاک جلوگیری شود. در سال‌های آتی، افزودن کودهای شیمیایی به چاله‌ها امکانپذیر است و چون حرکت این کودها به همراه آب آبیاری در داخل کود دامی به راحتی انجام می شود، نیازی به صرف هزینه جهت پابیل و زیر خاک کردن کودهای شیمیایی نیست. درمورد کودهای نیتروژنه، از آنجا که مسئله تثبیت در خاک کمتر مطرح می‎باشد، نیمی از آن را داخل چاله‎ها ریخته و نیم دیگر را می‌توان به صورت پخش سطحی در اختیار درخت قرار داد.
در صورتی که آبیاری تحت فشار باشد و چاله‎ها در زیر قطره چکان‎ها حفر شوند، مشروط بر آنکه از نظر گرفتگی قطره چکان‎ها مشکل ایجاد نشود، امکان مصرف کلیه کودها در سیستم آبیاری وجود دارد.

زمان انجام چالکود

تغذیه گیاهی به روش چالکود را می‌توان از اواسط پاییز که درختان دچار رکود شده و به خواب رفته اند تا بیدار شدن درختان در اواخر زمستان انجام داد. بهترین زمان تغذیه به روش چالکود پایان فصل خواب و قبل از شروع فصل رشد می‌باشد، زمانی که درختان هنوز از خواب زمستانه بیدار نشده اند. در صورت انجام چالکود در پاییز ممکن است قسمت قابل توجهی از کودهای محلول در اثر بارندگی‌های پاییزه و زمستانه آبشویی شده و از دسترس گیاه خارج شوند.

محصولات اختصاصی چالکود جنوبگان

ما در مجموعه جنوبگان سعی کرده ایم به دلیل فواید فوق العاده زیاد روش کوددهی چالکود، محصولات اختصاصی چالکود را برای استفاده کشاورزان عزیز در سبد محصولاتمان قرار دهیم تا کشاورزان عزیز حداکثر استفاده را از خواص مفید این روش کوددهی ببرند. با توجه به تنوع شرایط آب و هوایی و تنوع محصولات باغی کشت شده در کشور عزیزمان ایران، انواع کود چالکود را در سبد محصولاتمان قرار داده‌ایم که از آن جمله می‌توان به محصولات زیر اشاره کرد:
کمپلکس 12-3-5
کمپلکس پلاس 12-3-5
کمپلکس نخیلات 12-3-5
فرتی روس 25-12-0
کمپلکس آلی 7-3-5
از سایر کودهای جنوبگان نیز می‌توان با توجه به شرایط و طبق نظر کارشناسان در چالکود استفاده کرد که از آن جمله موارد زیر توصیه شده اند:
سولفات آهن
سولفات روی
فروگان
نیترات کلسیم
سولفات منیزیم
اوره فسفات
پتاسل
میکروریزمغذی
فرتریکس 36-12-12
فرتریکس 30-5-15
فرتریکس 10-52-10
فرتریکس20-20-20

منابع

محمدجعفر ملکوتی ، پیمان کشاورز ، نجفعلی کریمیان.‬ روش جامع تشخیص و توصیه بهینه کود برای کشاورزی پایدار، دانشگاه تربیت مدرس ، دفتر نشر آثار علمی. 1387
علی اسدی کنگرشاهی، مجید بصیرت، نگین اخلاقی امیری، حسن حقیق تنیا، علیرضا شیخ اشکوری، آرش صباح، مهرداد شهابیان، جهانشاه صالح، امید قاسمی. روشهای مصرف کودهای شیمیایی در مرکبات. مؤسسه تحقیقات خاک و آب. نشر آموزش کشاورزی. 1395
مهرزاد مستشاری، اعظم خسروی نژاد، احمد بایبوردی، مجید بصیرت، احمد اخیانی، محمد حسین سدری، عزیز مجیدی. راهنمای تغذیه گیاهی انگور. سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 1396
محمود سمر، عزیز مجیدی، فرهاد رجالی، شهریار صفرپور. راهنمای کوددهی در باغ سیب (نرم افزار). سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی. 1397