اثرات مفید موادی مانند آمینواسید، هیومیک اسید، فولویک اسید، عصاره جلبک دریایی، میکروب‌های مفید و … در رشد، افزایش عملکرد، بهبود کمی و کیفی محصول و مقاومت گیاهان به تنشهای زنده و غیرزنده به اثبات رسیده است. میزان عناصر غذایی در مواد محرک رشد کم یا ناچیز است و این مواد به شیوه‌های دیگری به غیر از تامین مواد مغذی مورد احتیاج گیاه، باعث اثرات مفید در رشد و فیزیولوژی گیاه می‌شوند. تأثیر این مواد در گیاهان مختلف و مناطق متفاوت و حتی در ارقام متنوع یک گیاه ممکن است متفاوت باشد. بنابرین باید در نحوه استفاده از مواد محرک رشد، گیاه هدف و بررسی‌های منطقه‌ای در نظر گرفته شوند.
هیومیک اسید و فولیک اسید
مواد هیومیکی اجزای تشکیل دهنده طبیعی ماده آلی خاک هستند که از تجزیه بقایای گیاهی، حیوانی و میکروبی از طریق فعالیت متابولیک میکروارگانیسم‌های خاکزی به وجود می‌آیند. مواد هیومیکی مجموعه‌ای از ترکیبات نامتجانس هستند که بر اساس وزن مولکولی به هیومین‌ها، هیومیک‌اسیدها و فولویک‌اسید‌ها طبقه بندی می‌شوند. مواد هیومیکی به طور میانگین حدود 22% وزن خشک ریشه و اندام هوایی را افزایش می‌دهند.
درجه تاثیر مواد هیومیکی به منبع، شرایط محیطی، گیاه هدف، دوز و نحوه استفاده این مواد بستگی دارد. مواد هیومیکی بسته به منبع، از مواد آلی هیومیکی شده (به عنوان مثال خاک‌های پیت یا آتشفشانی)، کمپوست و ورمی کمپوست یا رسوبات معدنی (لئوناردیت که فرم اکسیده شده لیگنیت می‌باشد) استخراج می‌شوند. به علاوه محصولات جانبی کشاورزی به جای اینکه در خاک تجزیه شوند یا کمپوست شوند، قابلیت تجزیه و اکسایش قابل کنترل به مواد شبه هیومیکی توسط فرایندهای شیمیایی را دارند؛ این مواد به عنوان جایگزین مواد هیومیکی طبیعی مطرح شده اند. مواد هیومیکی از دیرباز به عنوان یکی از اجزای اصلی حاصلخیزی خاک مطرح بوده اند که بر روی ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی، فیزیکوشیمیایی و بیولوژیک تاثیر می‌گذارند.
بیشتر تاثیرات محرک رشدی مواد هیومیکی به بهبود تغذیه ریشه‌ای از طریق مکانیسم های مختلف بر می‌گردد. مواد هیومیکی از طریق افزایش جذب مواد مغذی ماکرو و میکرو به وسیله افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی خاک به دلیل طبیعت پلی آنیونی این مواد و افزایش فراهمی فسفر به وسیله تداخل با ترسیب کلسیم فسفات موجب بهبود وضعیت تغذیه‌ای ریشه می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین تاثیرات مواد هیومیک بر فیزیولوژی گیاهان، اثرات هورمونی آنها می باشد. مواد هیومیک حاوی گروه‌های عاملی ای هستند که به وسیله کمپلکس‌های گیرنده پیام در مسیرهای هورمونی شناسایی می‌شوند و موجب آزادسازی مواد هورمونی ذخیره شده یا تحریک میکروارگانیسم‌های تولیدکننده هورمون‌های گیاهی می‌شوند.
یکی دیگر از مهم‌ترین مشارکت‌های مواد هیومیکی در تغذیه گیاهی، تحریک آنزیم H+-ATPase غشاء پلاسمایی است که انرژی آزاد تولید شده از هیدورلیز ATP را به پتانسیل الکتروشیمیایی بین دو سوی غشا تبدیل می‌کند. در نتیجه نیترات و سایر مواد مغذی را به داخل ریشه جذب می‌کند. پمپ کردن پروتون به وسیله ATPases غشاء پلاسمایی، علاوه بر بهبود جذب مواد مغذی، در شل کردن دیواره سلولی، بزرگ شدن سلول و رشد اندام موثر است. این مواد می‌توانند آرایش و شکل‌شناسی ریشه را نیز تغییر دهند؛ به عنوان مثال توسعه ریشه جانبی یا افزایش ریشه‌دهی در برخی گیاهان مانند گوجه فرنگی، شاهی، گندم، ذرت و فلفل گزارش شده است.
افزایش رشد ریشه‌ها موجب سریع‌تر شدن رشد گیاه شده و در نهایت باعث کوتاه شدن دوره رشد و افزایش راندمان مصرف آب می‌شود. همچنین افزایش رشد اندام هوایی در خیار، گوجه فرنگی، گندم و ذرت به دلیل مصرف هیومیک اسید گزارش شده است. تاثیر مواد هیومیکی در افزایش رشد ریشه‌ها و در پی آن رشد اندام هوایی در گندم و کلزا در مناطق مختلف کشور به اثبات رسیده است. مشاهده شده که هیومیک اسید جذب مواد غذایی را در خاکهایی که ماده آلی کمتری داشته باشند به میزان بیشتری بهبود می‌بخشد. گروه‌های عاملی موجود در ساختار شیمیایی مواد هیومیکی شامل گروه‌های فعال اکسیژنی مانند گروه‌های کربونیلی، فنولی و هیدروکسیلی قابلیت کلاته کردن عناصر فلزی را به آنها می‌دهند. بدین ترتیب باعث بهبود جذب مواد غذایی توسط گیاهان می‌شوند. فولویک اسید با تشکیل کمپلکس با آهن III این ماده مغذی را به شکل محلول و قابل جذب توسط گیاه در می‌آورد.
نقش اسید هیومیک در بهبود مقابله گیاه با تنشهای غیرزنده به اثبات رسیده است. اسید هیومیک با مکانیسم‌هایی مانند کاهش هدایت الکتریکی خاک، کاهش تجمع سدیم، افزیش پرولین و آبسزیک اسید در گیاه باعث بهبود مقاومت گیاه به تنش شوری می‌شود. متابولیسم فنیل‌پروپانوئیدها در تولید مواد فنولی درگیر در متابولیسم ثانویه و پاسخ به تنش‌ها نقش مرکزی دارد. نشان داده شده است که مواد هیومیکی با وزن مولکولی بالا، آنزیم های کلیدی در این مسیر را فعال می‌کنند و بدین ترتیب در پاسخ گیاه به استرس نقش ایفا می‌کنند.
اسید فولویک به دو طریق باعث بهبود مقاومت گیاه به تنشهای غیرزنده و به خصوص تنشهای اسمزی می‌شود. یکی آنکه از طریق افزایش بیان ژن‌های دخیل در انتقال مواد، سرعت جذب مواد غذایی را بیشتر کرده و غلظت شیره سلولی را افزایش می‌دهند. از سوی دیگر جذب مواد فولویک باعث ایجاد فشار اسمزی و بهبود مقاومت گیاه به تنشهای اسمزی از قبیل خشکی، شوری و یخ‌زدگی می‌شود. اثرات مثبت مصرف مواد فولویک در مقابله گیاه با تنش خشکی در گیاهانی مانند گندم و ذرت گزارش شده است.
آنالیز وضعیت پروتئینی گیاهان ذرت و کلزا نشان داده است که اسید هیومیک باعث تغییر در بیان 42 پروتئین مختلف مرتبط با انرژی، سوخت و ساز و انتقالات سلولی می‌شود. یکی از پروتئین‌هایی که سطح آن افزایش می‌یابد آنزیم پراکسیداز می‌باشد که این آنزیم با پایین آوردن سطح هیدروژن پراکسید مقاومت گیاه به تنش را بهبود می‌بخشد. افزایش مقدار پرولین و کلروفیل نیز در برخی گیاهان بعد از کاربرد اسید هیومیک مشاهده شده است.
ما در مجموعه جنوبگان سعی کرده ایم با توجه به اثرات فوق العاده مفید مواد هیومیکی از جمله هیومیک اسید و فولویک اسید، این ترکیبات را در فرمولاسیون محصولات مختلفی استفاده نماییم که از آن جمله می‌توان به محصولات زیر اشاره کرد:
محصولات مخصوص محلول‌پاشی
- سوپرسوئینگ
- های‌پتاس+میکرو
- بیتاسول
- فروت ست
- سیلیکاسول
- کود کامل
- فرتریکس 20:20:20 SC
- فرتریکس 20:20:20 SP
محصولات مخصوص آبیاری
محصولات مخصوص چالکود
منابع
غفاری نژاد, نورقلی پور, غیبی, محمد نبی. محرک های رشد گیاهی، نقش آنها در فیزیولوژی گیاه، جذب عناصر غذایی و مقابله با تنشهای محیطی. مدیریت اراضی. 1399، جلد 8، شماره 1، صفحه 67-47
Du Jardin P. Plant biostimulants: Definition, concept, main categories and regulation. Scientia horticulturae. 2015 Nov 30;196:3-14.
Canellas LP, Olivares FL, Aguiar NO, Jones DL, Nebbioso A, Mazzei P, Piccolo A. Humic and fulvic acids as biostimulants in horticulture. Scientia horticulturae. 2015 Nov 30;196:15-27.
Rose MT, Patti AF, Little KR, Brown AL, Jackson WR, Cavagnaro TR. A meta-analysis and review of plant-growth response to humic substances: practical implications for agriculture. Advances in agronomy. 2014 Jan 1;124:37-89.