علائم ظاهری خاکهای مبتلا به شوری
بسته به نوع و میزان نمک غالب در خاک، خاکهای مبتلا به نمک یا شور به سه دسته تقسیم می شوند:
- خاکهای شور
- خاکهای شور-سدیمی
- خاکهای سدیمی
بسیاری از خاکهای شور از نظر ظاهری ممکن است با خاکهای غیرشور و معمولی تفاوت ظاهری نداشته باشند. همچنین، اکثر خاکهای شور و شور-سدیمی، از نظر ظاهری مشابه یکدیگر می باشند. بنابراین، آزمایشات شیمیایی برای تشخیص شوری و نوع خاکهای مبتلا به شوری الزامی است. همچنین، از آنجا که شوری خاک و آب از گستردگی زیادی در ایران برخوردار است، در آنالیزهای خاک و آب، اندازه گیری شوری نیز اکیداً توصیه می شود.
علائم ظاهری خاکهای شور و شور-سدیمی:
- پودری شدن سطح خاک و مشاهده بلورهای نمک در قسمتهای برآمده مزرعه و شیب دیواره جویها
- پیدایش منافذ رشته ای شکل توخالی با دیواره سفید در داخل خاک.
- ایجاد سله در سطح خاک
- رشد و مشاهده گسترده گیاهان بومی متحمل به شوری و شورپسند )شورزی( )مانند خار شتر، سالسولا، شوره گز، سالیکورنیا و غیره، که نشان از شوری بالای زمین دارد.
علائم ظاهری خاکهای سدیمی:
- پیدایش یک لایه سیاه رنگ و یا لکه های چربی شکل سیاه رنگ در سطح خاک
- تخریب ساختمان خاک و کاهش شدید نفوذپذیری آب در خاک: ساختمان خاک معمولاً به شکل ستونهای منشوری با سر مدور هستند.
- فرسایش خاک مزرعه: به دلیل مختل شدن نفوذپذیری آب در خاک و روان شدن آب در سطح خاک در جهت شیب مزرعه
- انقباض و انبساط شدید خاک در مراحل تر و خشک شدن
اصلاح و مدیریت خاکهای مبتلا به شوری:
خصوصیات انواع سه گانه خاکهای مبتلا به شوری (شور، شور-سدیمی و سدیمی) یکسان نبوده، و لذا، اصلاح و مدیریت بهره برداریهای کشاورزی از آنها نیز یکسان نیست، هر چند مشابهت هایی نیز دارند. اصلاح و مدیریت همه جانبه خاکهای مبتلا به شوری شامل اقدامات و عملیات مکانیکی، شیمیایی و بیولوژیکی می باشد. توصیه می شود که کشاورزان این اقدامات را در ترکیب با یکدیگر و همزمان در مزارع و باغات به کار ببرند تا نتایج بهتری حاصل شود.
اصلاح خاکهای شور آسانترین و اصلاح خاکهای سدیمی دشوارترین انواع خاکهای مبتلا به شوری می باشند. شوری خاکهای سدیمی پایین است. ولیکن، به دلیل تخریب ساختمان خاک (پراکندگی ذرات خاک)، نفوذپذیری خاک به شدت کاهش می یابد، که این مشکل اصلاح خاکهای سدیمی را بسیار دشوار و طولانی مدت می کند. بنابراین، لازم به تذکر است که اصلاح خاکهای مبتلا به شوری باید به صورت پلکانی و مرحله به مرحله صورت گیرد و سلسله مراتب باید رعایت گردد. در غیر اینصورت، ممکن است نه تنها خاک اصلاح نشود، بلکه وضعیت آن از قبل بدتر نیز بشود. برای اصلاح خاکهای شور (یعنی خاکهایی که غلظت نمکهای آنها بالا است و مشکل سدیم ندارند) و پایین آوردن شوری در حدی که بتوان در آن کشت و زرع کرد، باید شستشوی نمکها از محیط ریشه خاک که به آن آبشویی می گویند، با مقادیر کافی از آب غیرشور (یا شیرین) همراه با زهکشی مناسب انجام گیرد. ولیکن، همین عمل با خاکهای شور-سدیمی و سدیمی موجب تخریب بیشتر خاک خواهد شد!
خاکهای سدیمی و شور-سدیمی، هر دو دارای غلظتهای بالای سدیم، و در نتیجه، ESP و SAR بالایی هستند. تفاوت آنها از نظر خصوصیات فیزیکی این است که خاکهای سدیمی به دلیل تخریب ساختمان خاک، دارای نفوذپذیری بسیار ضعیف و نامطلوبی هستند، ولی خاکهای شور-سدیمی دارای ساختمان خاک مناسب بوده و مشکل نفوذپذیری ندارند. مسئله بسیار مهم این است که اگر خاکهای شور-سدیمی با آبهای باکیفیت (غیرشور یا شیرین) و یا دارای مقادیر پایین کلسیم (Ca) و منیزیم (Mg) آبشویی شوند، و حتی با مقادیر کافی از آب باران، نمکها شستشو شده و خاک تبدیل به خاک سدیمی می شود، و ساختمان آن تخریب و نفوذپذیری آب به شدت کاهش خواهد یافت. در نتیجه، نه تنها خاک اصلاح نشده، بلکه وضعیت از اول مشکلتر و خرابتر شده است. بنابراین، برای اصلاح این خاکها، ضروری و اجباری است که در ابتدا ESP خاک کاهش یابد. برای انجام این کار از انواع مختلف مواد شیمیایی به عنوان اصلاح کننده سدیم خاک استفاده می شود. هدف از استفاده از اصلاح کننده ها تبادل سدیم با کلسیم در خاک است تا ESP خاک کاهش یابد. با کاهش کافی ESP ، خاک شور-سدیمی تبدیل به خاک شور می شود، که برای اصلاح آن می توان با آبهای باکیفیت اقدام به آبشویی نمود.
منبع: کشاورزی در شرایط شور، دکتر فرهاد خورسندی و دکتر یوسف هاشمی نژاد، 1397
پیشنهاد جنوبگان:
جهت افزایش کلسیم تبادلی در خاک و اصلاح خاک های سدیمی، محصولات ضد شوری جنوبگان معرفی می گردند:
- ردوسار: ضدشوری کلسیمی حاوی 8% کلسیم، 12% فولویک اسید و 35% ماده آلی
- سارسول: ضدشوری حاوی 12% کلسیم، 5% فولویک اسید و 15% ماده آلی
- نیترات کلسیم: حاوی 23% کلسیم و 12% نیتروژن
